Dr Teofil Lachowicz - historyk, archiwista, dziennikarz; absolwent Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. W USA od 1990 roku. Od 1998 roku archiwista i w Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej w Ameryce oraz redaktor miesięcznika „Weteran". Członek Komitetu Organizacyjnego Muzeum Żołnierza w Nowym Jorku, odpowiedzialny za merytoryczny dobór eksponatów stałych wystaw i druków ulotnych, prowadzenie lekcji muzealnych dla szkół polonijnych i oprowadzanie wycieczek.
W Domu Weterana Polskiego w Nowym Jorku, należącym do Okręgu 2. Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, na czwartym piętrze znajdują się biura Zarządu Głównego SWAP, Okręgu 2. SWAP oraz małe weterańskie muzeum, które nosi dumną nazwę: „Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku”. W głównym korytarzu oraz w dwóch salach zgromadzono szereg eksponatów z czasów I i II wojny światowej, obrazujących walkę Polaków o niepodległość Polski w XX wieku oraz rolę w tych działaniach wychodźstwa polskiego w Ameryce.
Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku jest stosunkowo młode. Swoją działalność zainaugurowało 15 listopada 1996 r. wystawą pt. Broń i barwa Wojska Polskiego 1914-1945. Dzieje tego muzeum są ściśle związane z działalnością Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP), najstarszej polskiej organizacji kombatanckiej w świecie, która działa nieprzerwanie od ponad 90. lat, kiedy to powołana została do życia w maju 1921 r. na zjeździe założycielskim w Cleveland, OH, przez byłych żołnierzy Armii Polskiej we Francji, tzw. „Armii Błękitnej”, dowodzonej przez gen. Józefa Hallera. W armii tej służyło ponad 20 tys. ochotników polskich ze Stanów Zjednoczonych i Kanady.
W latach międzywojennych, tj. pomiędzy I i II wojną światową, SWAP podejmował wysiłki mające na celu propagowanie wiedzy o wkładzie Polonu amerykańskiej w latach 1914-1920 na rzecz odzyskania niepodległości Polski. Służyły temu m. in. wystawy. Najważniejszą z nich zorganizowano w Polsce -w 1929 r., tj. w okresie tzw. rządów sanacyjnych, które z powodów politycznych deprecjonowały rolę Armii Błękitnej gen. Józefa Hallera i wkładu Polonu amerykańskiej w dzieło odzyskania niepodległości przez Polskę po I wojnie światowej. Ekspozycję zorganizowano podczas Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 r. Dzięki temu po raz pierwszy w Polsce, w jednym miejscu, tysiące zwiedzających mogło zapoznać się w jaki sposób Polonia amerykańska przyczyniła się odzyskania niepodległości Polski i wywalczenia jej granic. Na wystawie zwiedzający mogli zobaczyć kolekcję plakatów rekrutacyjnych do Armii Polskiej we Francji, liczne dokumenty i fotografie zrobione w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji i Polsce oraz polonijne wydawnictwa, wśród których szczególnym powodzeniem cieszył się specjalny numer „Weterana” (organ prasowy SWAP) liczący ponad 100 stron, wydany na tę okoliczność w rekordowym nakładzie 35 tys. egzemplarzy . Część eksponatów pokazywanych na wystawie w Poznaniu w 1929 r. stała się zaczątkiem zbiorów muzealnych SWAP, np. plakaty rekrutacyjne z lat 1917-1919 autorstwa Władysława Teodora Bendy .
Kolejną wystawę SWAP zorganizował w maju 1931 r. w Pittsburghu (PA), jako imprezę towarzyszącą V Walnemu Zjazdowi SWAP. Zwiedzający mogli zobaczyć tam m.in. zestaw plakatów z okresu akcji rekrutacyjnej z lat 1917-1919; mundury ochotników z Ameryki i Kanady, którzy służyli w Armii Błękitnej oraz wiele interesujących fotografii i dyplomów. Na wystawie poczesne miejsce zajmował portret gen. Józefa Hallera, ofiarowany dla SWAP przez malarza Tadeusza Stykę . Portret ten do dnia dzisiejszego znajduje się w zbiorach SWAP.
Podobną wystawę o tej samej tematyce zorganizowano od 12 do 19 marca 1932 r. we współpracy z weteranami amerykańskimi w Detroit (Ml), z inicjatywy komendanta Okręgu VI SWAP Artura L. Waldo — ochotnika z Ameryki, b. oficera w Armii Błękitnej. Na wystawę złożyły się elementy oprzyrządowania wojskowego: hełmy, tornistry, pasy, klamry, mapy oraz wielki zbiór medali i odznaczeń. Odtworzono nawet fragment frontowego okopu, otoczonego workami z piaskiem, strzelnicami, karabinami i polowymi telefonami. Ówczesny prezes SWAP Franciszek Dziób po obejrzeniu tej wystawy; stwierdził — „Gdybym miał do dyspozycji 25 tys. dolarów zaraz bym spróbował cały ten zbiór kupić. Wszystkie przedmioty tu zgromadzone, to pamiątki narodowe wprost dla Polonu bezcenne i powinny być uratowane dla przyszłych pokoleń” . Niestety, w owym czasie władze SWAP nie miały wystarczających funduszy na taki cel, bowiem były to lata wielkiego kryzysu gospodarczego, a dla weterańskiej organizacji priorytetem było wówczas organizowanie koleżeńskiej pomocy dla inwalidów wojennych, chorych, bezrobotnych i bezdomnych.
Przez następne lata, a właściwie dziesiątki lat, nie udało się weteranom ze SWAP stworzyć swojego muzeum. Było to, tym trudniejsze, że siedziba Zarządu Głównego wielokrotnie się zmieniała: Cleveland, Chicago, Detroit i w końcu od 1934 r. do dnia dzisiejszego Nowy Jork. Ustabilizowanie stałej siedziby władz SWAP w Nowym Jorku, sprzyjało gromadzeniu historycznych pamiątek przekazywanych przez weteranów I i II wojny światowej, przez ich rodziny i niektóre Placówki SWAP. Pamiątki te były przechowywane w Domu Żołnierza, później zwanym Domem Weterana Polskiego na Manhattanie, przy 17 Irving Place. Pamiątki przechowywano najczęściej w szafach i kartonach, tylko niewielką ich część wiszącą na ścianach, można było obejrzeć w siedzibie ZG SWAP.
Myśl o utworzeniu własnego muzeum nie dawała spokoju weteranom. Na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku szczególnie zabiegał o to adiutant generalny SWAP Zbigniew Konikowski. Celem pozyskania nowych eksponatów do projektowanego muzeum, zwracał się on z apelami do wielu amerykańskich i kanadyjskim muzeów wojskowych oraz do prywatnych kolekcjonerów. Niestety, starania te nie przyniosły spodziewanych efektów. Prywatni kolekcjonerzy owszem, oferowali szereg bardzo ciekawych akcesoriów wojskowych z czasów I i II wojny światowej, ale tylko na sprzedaż. Niestety, Zarząd Główny SWAP nie dysponował funduszami na ich zakup.
Z apelami o historyczne pamiątki Zbigniew Konikowski zwracał się też do organizacji polonijnych. Od archiwisty Kongresu Polonu Amerykańskiej na stan Illinois dr. Edwarda C. Różańskiego otrzymał taką oto odpowiedź:
Wczoraj dowiedziałem się od Archackiego, że Konikowski zabiega, aby urządzić ładne Muzeum Weterańskie w Nowym Jorku. Szkoda, ale wiele dobrych eksponatów wysłałem do Anglii i Francji, ale będę miał na uwadze i MUZEUM SWAP-u, bo z Wami wiąże mnie wiele historycznych momentów i obchodów Czynu Zbrojnego
Pozytywnie na apele ogłaszane w polonijnej prasie, np. w nowojorskim „Nowym Dzienniku”, odpowiadali byli polscy żołnierze, zwłaszcza ci będący w zaawansowanym wieku i niemający komu przekazać swoich pamiątek z czasów wojny. Jeden z nich M. Szurmiński, członek bratniej organizacji Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Stanach Zjednoczonych, pisał do Zbigniewa Konikowskiego:
O ile Panowie posiadają dział morski a specjalnie marynarki handlowej i są zainteresowani pewnemi dokumentami jak: „Książeczka Żeglarska Rok 1927”, „Dyplom Rok 1939”, listy pochwalne, „Dowód Służby Wojskowej Rok 1920”, odznaczenia morskie oraz dokumenty z czasu wojny (2-giej Światowej), listy płaci przepustki na ląd itp., które są w moim posiadaniu a które chętnie złożę w darze dla MUZEUM, gdyż jestem zaawansowany w latach, a człowiek nie wie dnia ani godziny .
Posiadane przez Zarząd Główny SWAP historyczne pamiątki, po części zostały wyeksponowane w jednej z sal na czwartym piętrze Domu Żołnierza w Nowym Jorku. W Sali tej w latach 70. i 80. ubiegłego wieku zazwyczaj robiono pamiątkowe zdjęcia z ważnymi gośćmi, którzy odwiedzali SWAP
W tym samym czasie weterani prowadzili zbiórkę pieniężną na stworzenie jak to pisano „Muzeum Czynu Zbrojnego przy SWAP”. Do czerwca 1978 r. zebrano na ten cel łącznie $5637,20 (pięć tysięcy, sześćset trzydzieści siedem dolarów i dwadzieścia centów).
Do końca lat 80. nie zdołano stworzyć takiego muzeum, ponieważ weterani zdecydowali się na realizację poważnego projektu, który zakładał zburzenie starego Domu Żołnierza na Manhattanie i na tym miejscu wybudowanie kilkunastopiętrowego budynku (na wzór POSK-u w Londynie), który miał się stać siedzibą najważniejszych organizacji polonijnych działających w Nowym Jorku. Główny ciężar prac przygotowawczych tego projektu, wziął na swoje barki Okręg 2. SWAP tj. właściciel Domu Żołnierza. Prace przygotowawcze posunęły się tak dalece naprzód, że w 1990 r. część zbiorów SWAP spakowano i przewieziono w różne tymczasowe miejsca. Niestety, do wybudowania nowojorskiego POSK-u z różnych przyczyn nie doszło. Główni sponsorzy się wycofali a weterani z dużymi długami zostali sami. Sytuacja była na tyle poważna, że groziło przejęcie Domu Żołnierza przez miasto Nowy Jork. Jednak do tego nie doszło. Dzięki zatrudnieniu przez Okręg 2. SWAP młodego, rzutkiego menagera Andrzeja Rasieja (syna weterana Kazimierza Rasieja) Dom Żołnierza wyszedł z długów i zaczął przynosić dochody. Wraz z poprawą sytuacji finansowej, władze Okręgu 2. SWAP w porozumieniu z Zarządem Głównym SWAP wróciły do projektu stworzenia weterańskiego muzeum. Z myślą o tym w 1996 r. przeprowadzony został gruntowny remont czwartego piętra, a cały budynek otrzymał nową elewację. Z ramienia SWAP za te prace odpowiedzialni byli inż. Kazimierz Rasiej i Czesław Jakubik .
Wraz z postępującym remontem Domu Żołnierza dyrektor nowo utworzonej Fundacji SWAP Zbigniew Konikowski, zwrócił się do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie z prośbą o udzielenie merytorycznej pomocy w urządzeniu muzeum Czynu Zbrojnego Polskich Sił Zbrojnych przy Fundacji SWAP w Nowym Jorku. Dyrektor Muzeum Wojska Polskiego płk dypl. Zbigniew Święcicki przychylnie odniósł się do tej próśb i delegował do dyspozycji SWAP swojego zastępcę dr. Henryka Wieleckiego , który przebywał w Nowym Jorku na zaproszenie ZG SWAP na przełomie czerwca i lipca 1996 r. Po zapoznaniu się ze zbiorami SWAP oraz wyremontowanymi pomieszczeniami na czwartym piętrze Domu Żołnierza dr Wielecki sporządził Koncepcję wstępną i scenariusz ogólny Muzeum Żołnierza Polskiego w Ameryce . Koncepcja ta przewidywała, że do celów ekspozycyjnych przeznaczy się korytarz z wnęką oraz trzy sale wystawowe.
Muzeum miało zawierać następujące działy:
Koncepcja przygotowana przez dr. Henryka Wieleckiego została zaaprobowana przez Zarząd Główny SWAP i Zarząd Fundacji SWAP. Krokiem do jej realizacji było podpisanie 6 września 1996 r. oficjalnego porozumienia w tej sprawie pomiędzy SWAP a Muzeum Wojska Polskiego .
Ze strony SWAP pracami związanymi z organizowaniem weterańskiego muzeum w Nowym Jorku kierował Zbigniew Konikowski — dyrektor Fundacji SWAP, we współpracy ze ścisłym Zarządem Okręgu 2. SWAP w składzie: Eugeniusz Kaleniak — komendant, Czesław Jakubik — wice komendant, Kazimierz Rasiej. W pracach pomagał dr Jan Koniarek z Klubu Miłośników Militariów Polskich im. Andrzeja Zaremby .
Owocem współpracy SWAP z w/w klubem była wspólna wystawa pt. Broń i barwa Wojska Polskiego 1914-1945. Wystawa zorganizowana została z okazji 75. rocznicy powstania SWAP. Eksponaty pochodziły ze zbiorów SWAP oraz prywatnych kolekcji: Krzysztofa Belskiego, Wojciecha Budzyńskiego, Grzegorza Jabłońskiego, Tomasza Jankuna, Marka Kalenieckiego, Jana Koniarka, Tadeusza Kwiatkowskiego i Krzysztofa Langowskiego. Na ekspozycję składały się: sztandary SWAP, mundury, egzemplarze broni białej i palnej, elementy ekwipunku żołnierskiego, odznaki i odznaczenia z legitymacjami, plakaty, obrazy, liczne dokumenty, albumy, dyplomy i fotografie. Uroczyste otwarcie wystawy z udziałem weteranów z rożnych miasta USA i Kanady, którzy przybyli na Radę SWAP w Perth Amboy, NJ, miało miejsce 15 listopada 1996 r. w Domu Polskiego Weterana (poprzednia nazwa Dom Żołnierza) na Manhattanie. Wystawę trwającą od 15 listopada do 1 grudnia zwiedziło wiele osób .
W ramach umowy zawartej z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie dr Wielecki przygotował dla organizującego się Muzeum Żołnierza Polskiego w Ameryce szereg pomocniczych materiałów wystawowych: kopie dokumentów, powiększone grafiki polskich orłów wojskowych z lat 1917-1996, reprodukcje fotografii, negatywy kolorowych zdjęć obrazów o tematyce batalistycznej, portrety olejne Polaków — uczestników wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych w latach 1861-1865 i inne. Koszta przygotowania tych materiałów i ich wysyłki w 1997 r. do Nowego Jorku pokryła Fundacja SWAP .
W grudniu 1997 r. przybyła do USA czteroosobowa delegacja (m.in. dr Henryk Wielecki) z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, celem zebrania w polonijnych organizacjach i instytucjach eksponatów do przygotowywanej wielkiej wystawy pt. Pod znakiem srebrnego i złotego orla. Polsko Amerykańskie tradycje wojskowe XVIII — XX w. Ekspozycja ta miała towarzyszyć uroczystości odsłonięcia w Warszawie pomnika Czynu Zbrojnego Polonu Amerykańskiej, którą planowano na sierpień 1998 r. . Na tę wystawę trafiło również kilka eksponatów ze zbiorów SWAP. Wystawa, która od momentu otwarcia 12 sierpnia 1998 r. z udziałem najwyższych władz państwowych i dużej grupy członków SWAP, cieszyła się wielkim zainteresowaniem .
W dniach 23-24 października 1998 r. w Domu Weterana Polskiego miał miejsce IX Bal Błękitny SWAP. Przed jego rozpoczęciem uczestnicy balu mogli obejrzeć w sali muzealnej wystawę, przygotowaną własnymi siłami przez ZG SWAP, obrazującą wkład Polonii amerykańskiej w dzieło odzyskania niepodległości przez Polskę w czasie I wojny światowej, oraz pamiątki z czasów II _wojny światowej, ofiarowane przez członków SWAP do organizującego się Muzeum Żołnierza Polskiego w Ameryce. Odrębna ekspozycja dotyczyła historii budowy pomnika Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej, odsłoniętego w Warszawie 14 sierpnia 1998 r.
Na przełomie XX/XXI wieku na łamach „Weterana” ogłaszano wielokrotne apele do członków SWAP o przekazywanie historycznych pamiątek do organizującego się weterańskiego muzeum. Odzew był pozytywny. Dzięki temu wiele wojskowych pamiątek z czasów I i II wojny światowej trafiło do siedziby SWAP w Nowym Jorku. Wykazy ofiarodawców ogłaszane były na łamach „Weterana”, a każdy ofiarodawca otrzymywał specjalny list z podziękowaniem. W tym czasie do Komitetu Muzeum Żołnierza Polskiego w Ameryce dołączył historyk dr Teofil Lachowicz, który latem 1998 r. został zatrudniony przez SWAP jako archiwista SWAP i redaktor „Weterana”.
Począwszy od listopada 1999 r. w ramach współpracy z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, przystąpiono do renowacji historycznych sztandarów będących w zbiorach SWAP. Zabiegi konserwatorskie przeprowadzane były w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie w pracowni konserwacji tkanin. Koszta z tym związane pokrywała Fundacja SWAP a także niektóre Placówki SWAP. W transporcie sztandarów z Nowego Jorku do Warszawy i z powrotem, wielce pomocnym okazał się pilot PLL LOT Stanisław Błasiak . W ramach tej akcji odnowione zostały następujące sztandary ze zbiorów SWAP: sztandar Towarzystwa Bratniej Pomocy im. Adama Mickiewicza w Jersey City (NJ); sztandar ochotników z Detroit (MI), udających się w 1917 r. do Armii Polskiej we Francji; sztandar organizacyjny SWAP, sztandar Placówki 36 SWAP w Passaic (NJ) i sztandar Placówki 99 w Harrison (NJ). Sztandary te w całej okazałości zostały z czasem wyeksponowane w Sali Herbowej w Domu Weterana Polskiego.
Dnia 8 marca 2000 r. zmarł w Warszawie dr Henryk Wielecki, autor wstępnej koncepcji Muzeum Żołnierza Polskiego w Ameryce. Według jego koncepcji zdołano urządzić i wyposażyć w pomocnicze obiekty muzealne korytarz na czwartym piętrze Domu Weterana Polskiego oraz częściowo Salę Herbową, w której pozostały na swoim miejscu dzieła artysty rzeźbiarza Andrzeja Pityńskiego , tj. herby polskich miast, wielki biały orzeł ze złotą koroną, oraz makieta pomnika Czynu Zbrojnego Polonu Amerykańskiej.
Ponieważ koncepcja dr Wieleckiego zakładała też wykonanie szeregu replik historycznych sztandarów i mundurów, odstąpiono od tego na rzecz wykorzystania oryginałów obiektów muzealnych znajdujących się w zbiorach SWAP.
W kwietniu 2000 roku zorganizowano wyjazd do kwatery głównej Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce, skąd otrzymano w darze wiele pamiątek historycznych, przede wszystkim mundury, obrazy i fotografie związane z czynem zbrojnym Polonu amerykańskiej w czasie I wojny światowej . W tym samym roku dzięki staraniom Kazimierza Rasieja zakupiono do weterańskiego muzeum nowoczesne gabloty na mundury. Przy ich skomplikowanym montażu pracowali: Kazimierz Rasiej, Antoni Chrościelewski, Jan Koniarek i Teofil Lachowicz. Oszkloną szafę na oprawione roczniki „Weterana” (organ prasowy SWAP) oraz drewniane gabloty na mniejsze obiekty muzealne wykonał Stanisław Paszul, b. żołnierz Armii Krajowej, więzień syberyjskich łagrów.
Dzięki staraniom Kazimierza Rasieja i dr. Jana Koniarka weterańskie muzeum w Nowym Jorku wzbogaciło się o mundur dowódcy Dywizjonu 303. płk. Wojciecha Kołaczkowskiego oraz szereg pamiątek podarowanych przez pilota płk. Francisa Gabreskiego — asa lotnictwa amerykańskiego w czasie II wojny światowej.
W wyniku ponawianych na łamach „Weterana” ogłoszeń o przekazywanie pamiątek historycznych do weterańskiego muzeum, jego zbiory systematyczne powiększały się. Niekiedy były to bardzo cenne dary, np. Czesław Jakubik (b. żołnierz Pułku Ułanów Karpackich, weteran walk pod Tobrukiem i Monte Cassino) ofiarował w 2000 r. ze swojej prywatnej kolekcji trzy obrazy polskich malarzy: Wojciecha Kossaka — Ułan z przewodnikiem, Józefa Chełmińskiego — Atak huzarów i Wincentego Wodzinowskiego — Legioniści i ddiewczyna . Tego rodzaju eksponaty trafiały na stałą ekspozycję w sali muzealnej. Był to bardzo dobry przykład dla innych weteranów, np. Eugeniusz Witt — adiutant generalny SWAP przekazał do muzeum pamiątki po gen. Władysławie Bortnowskim (beret i order Virtuti Militari), mundur płk. Leona Mitkiewicza (przedstawiciel Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych przy Połączonym Komitecie Szefów Sztabu sił alianckich w Waszyngtonie w latach 1943-1945) oraz swój mundur podporucznika Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Natomiast dr Stefan Szancer (b. żołnierz 12. Pułku Ułanów Podolskich) ofiarował swój mundur podchorążego szkoły oficerskiej działającej przy 2. Korpusie Polskim we Włoszech. Inny weteran 2. Korpusu Polskiego zamieszkały na Florydzie Mieczysław Rozmus wykonał dla weterańskiego muzeum w Nowym Jorku wiele materiałów o charakterze dekoracyjno-historycznym, np. powiększone emblematy znaków rozpoznawczych 2. Korpusu Polskiego i poszczególnych jego jednostek .
Za merytoryczny wybór i rozmieszczenie eksponatów na stałej ekspozycji w weterańskim muzeum odpowiedzialny był dr Teofil Lachowicz.
W 2002 r. nowojorskie Muzeum Żołnierza Polskiego w Ameryce zmieniło nazwę na „Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku”. W tym samym roku, dzięki staraniom Kazimierza Rasieja, zbiory tej placówki powiększyły się o unikatową kolekcję odznak pamiątkowych obrońców Lwowa, którzy bronili miasta przed Ukraińcami na przełomie 1918/19 r. Zbiór ten liczący 49 odznak, ofiarował zamieszkały w Houston (TX), inż. Stanisław Garczyński. Kazimierz Rasiej i Jan Koniarek przygotowali ten wyjątkowy zbiór do ekspozycji, tj. wykonali gustowną, ścienną gablotę wraz z opisami poszczególnych odznak.
W tym samym roku znany specjalista modelarstwa lotniczego inż. Michael Dobrzelecki, opracował i przygotował dla Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku stałą ekspozycję poświęconą pułkownikowi pilotowi Franci-sowi Gabreskiemu, który był asem amerykańskiego lotnictwa myśliwskiego na europejskim teatrze działań w czasie II wojny światowej. Otwarcie tej wystawy, z udziałem licznej rodziny pil. F. Gabreskiego, miało miejsce 14 kwietnia 2002 .
W lutym 2006 r. w Sali Herbowej zawieszono pod sufitem model samolotu bombowego Lancaster B Mk.1. Pierwotnie przez wiele lat był on elementem wystroju w klubie Stowarzyszenia Lotników Polskich w Blackpool, w Anglii. Po sprzedaży tego domu, sfatygowany model samolotu, staraniem Kazimierza Rasieja, przekazany został w darze dla Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku. Renowacji tego obiektu muzealnego, noszącego barwy 300. Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej”, podjął się inż. Michael Dobrzelecki . Jego kolejną pracą wykonaną dla weterańskiego muzeum była piękna drewniana tablica z metalowymi emblematami polskich dywizjonów lotniczych w Anglii. Uroczyste odsłonięcie tablicy miało miejsce 7 października 2007 r.
Wiele pamiątek dla Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku ofiarowali ważni goście z Polski, np. biskup Polowy Wojska Polskiego gen. Dyw. Sławoj Leszek Głódź przekazał w darze kapelusz formacji podhalańczyków z insygniami generała dywizji. Generał brygady Roman Polko ofiarował emblemat jednostki specjalnej Wojska Polskiego „Grom”, a płk Jerzy Juch-nowski (attaché przy Stałej Misji RP przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku) przekazał dar w postaci współczesnego polowego munduru żołnierza polskiego z Iraku.
Pamiętnym wydarzeniem była wizyta w muzeum Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. broni Franciszka Gągora, który 17 września 2006 r. na ręce komendanta Okręgu 2. SWAP Antoniego Chrościelewskiego, ofiarował do zbiorów muzeum emblemat Sztabu Generalnego Wojska Polskiego oraz wpisał się do pamiątkowej księgi:
Szanowni Państwo,
Serdecznie dziękuję za zaproszenie i spotkanie. Jestem pod wrażeniem Państwa osiągnięć w pielęgnowaniu najlepszych tradycji Wojska Polskiego. Jesteście żywą tradycją polskiego oręża. Z waszych osiągnięć czerpiemy mądrość i wskazania do naszego działania na dziś i planowania na przyszłość, oraz do umacniania naszego „esprit de corps”. Życzę Państwu dużo zdrowia do kontynuowania tego zaszczytnego posłannictwa ku chwale naszej Ojczyzny i Wojska Polskiego.
Z Żołnierskim Pozdrowieniem, gen. Franciszek Gągor
Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
Pamiątka ofiarowana przez gen. Franciszka Gągora nabiera dzisiaj szczególnego znaczenia ze względu na fakt, że jej ofiarodawca zginął w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r.25 Dla obecnych opiekunów Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku, dedykacja gen. Franciszka Gągora jest drogowskazem do dalszego działania na przyszłość.
Osoby Szczególnie zasłużone przy organizacji Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku (w układzie alfabetycznym):
Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, SWAP (ang. Polish Army Veterans' Association in America) – niezależna, samopomocowa organizacja byłych polskich żołnierzy.
W czasie I wojny światowej Polonia amerykańska wniosła istotny wkład w odrodzenie niepodległego Państwa Polskiego po 123 latach niewoli. Polonia w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie dostarczyła ponad 20 tysięcy ochotników do Armii Polskiej we Francji, popularnie zwanej „Armią Błękitną”. Około 14,5 tys. z nich powróciło do Ameryki po zakończeniu walk o niepodległość Polski. Po powrocie organizowali niezależne od siebie różne kluby i związki byłych polskich żołnierzy.
W maju 1921 roku na zjeździe w Cleveland (Ohio) ich przedstawiciele powołali do życia jedną wspólną organizację o nazwie: Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Jej pierwszym prezesem został dr med. Teofil Starzyński, wybitny działacz Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Ameryce. Wielki wkład w pomoc dla weteranów wniósł światowej sławy pianista Ignacy Jan Paderewski, który w 1926 roku ofiarował 10 tysięcy dolarów na rzecz inwalidów wojennych ze SWAP, zapoczątkowując nazwany jego imieniem i funkcjonujący do dziś Fundusz Inwalidzki.
W okresie międzywojennym nastąpił znaczny rozwój organizacji. W 1921 roku SWAP posiadał w terenie 66 placówek, które skupiały łącznie 1746 członków. W 1939 roku liczba placówek SWAP wzrosła do 141. Działały one na terenie USA, Kanady i Polski skupiając łącznie 4450 członków.
Przy SWAP działały również organizacje pomocnicze:
W czasie II wojny światowej SWAP wspierał Rząd RP na uchodźstwie w Londynie i podległe mu Polskie Siły Zbrojne, m.in. fundując ambulans rentgenowski dla oddziałów polskich stacjonujących na terenie Wielkiej Brytanii; wysyłając paczki dla polskich jeńców wojennych w Niemczech oraz pomagając w akcji rekrutacyjnej, żołnierzy do wojska polskiego, prowadzonej na terenie USA i Kanady w latach 1941–1942. W latach II wojny światowej powstały Placówki SWAP w Meksyku i na Kubie.
Po 1945 roku szeregi SWAP zasilili weterani II wojny światowej. Część weteranów, wystąpiła z szeregów SWAP i stała się bazą dla Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Stanach Zjednoczonych. W latach 1945–1985 SWAP oprócz standardowej działalności na rzecz swoich członków, spierał także finansowo i materialnie weteranów z I wojny światowej – dawnych ochotników z Ameryki, którzy żyjąc w komunistycznej Polsce pozbawieni byli wszelkich państwowych świadczeń socjalnych. SWAP wydatkował na ten cel prawie 100 tys. dolarów. Ponadto wspierano w Polsce ofiary klęsk żywiołowych, zwłaszcza powodzi. Wspierano ociemniałych inwalidów wojennych. Organizowano pomoc finansową dla „Solidarności” oraz w ramach akcji humanitarnej wysyłano lekarstwa, paczki żywnościowe, odzież i obuwie. W owym czasie SWAP wspierał również polskich inwalidów wojennych żyjących na Zachodzie oraz troszczył się o polskie cmentarze wojenne we Francji i Włoszech. W tym celu SWAP urządzał liczne zbiórki pieniężne oraz organizowano szereg dochodowych imprez. W tych działaniach pomocny okazywał się Korpus Pomocniczy Pań.
Po 1989 roku SWAP nawiązał regularne kontakty z Polską. W 1992 r. duża reprezentacja SWAP i Korpusu Pomocniczego Pań uczestniczyła w światowym zjeździe polskich weteranów i kombatantów w Warszawie. W 1996 roku SWAP ufundował tablicę pamiątkową w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Dwa lata później, w 1998 r. w stolicy Polski na Żoliborzu odsłonięto pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej. Pomnik autorstwa Andrzeja Pityńskiego (obecnego komendanta Placówki 123 SWAP w Nowym Jorku) jest największym, namacalnym dowodem pracy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce na rzecz niepodległej Polski. W 2005 roku SWAP zainicjował akcję na rzecz ratowania czterech zbiorowych grobów polskich bohaterów narodowych (weteranów wojen napoleońskich, powstania listopadowego i Wiosny Ludów) znajdujących się na cmentarzu Montmartre w Paryżu.
Od 1921 roku przez szeregi SWAP przewinęło się prawie 19 tys. członków.
Za swoją patriotyczną działalność Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce zostało odznaczone Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1923 oraz Złotym Krzyżem Zasługi w 1939.
W 2017 Stowarzyszenie otrzymało nagrodę Kustosz Pamięci Narodowej. W 2023 otrzymało Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Zadaniem jakie postawił sobie SWAP u progu działalności było organizowanie pomocy dla swoich członków żyjących na terenie Stanów Zjednoczonych i Kanady, głównie inwalidów wojennych, chorych, bezrobotnych i bezdomnych byłych polskich żołnierzy. Temu celowi służyły zbiórki pieniężne, tzw. „Bławatek”, zakładanie schronisk dla bezdomnych i zakładanie warsztatów pracy dla bezrobotnych.
W roku 1922, w Chicago, z inicjatywy Agnieszki Wisły, zawiązał się Komitet Pomocy Weteranom. Agnieszka Wisła była jedną z 42 kobiet – ochotniczek ze Stanów Zjednoczonych, które jako pielęgniarki Polskiego Białego Krzyża w latach 1918-1921 opiekowały się rannymi żołnierzami w szpitalach wojskowych we Francji i w Polsce. Pomysł zorganizowania komitetu przy Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej w Ameryce narodził się w początkach 1925 roku w Milwaukee, gdzie przy miejscowej Placówce Nr. 3 SWAP, powołano do życia tzw. Korpus Pomocniczy, składający się z 39 mężczyzn i kobiet, którzy chcieli pomagać weteranom. Korpus Pomocniczy w Milwaukee, działający według swojego wewnętrznego regulaminu, stał się wzorem dla innych samodzielnie funkcjonujących różnych kółek i komitetów pomocy.
W maju 1925 roku na III Walnym Zjeździe SWAP w Detroit, z inicjatywy Agnieszki Wisły z Chicago, zapadła decyzja aby podobne Korpusy Pomocnicze tworzyć przy innych Placówkach SWAP. Ustalono też oficjalną nazwę nowej organizacji jako „Korpus Pomocniczy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce”.
ILUSTRACJA:
Weterani z Placówki 57 SWAP w Elizabeth NJ w 1928 roku
Rekonstrukcja cyfrowa i koloryzacja: © Polonijna Agencja Informacyjna
ŹRÓDŁO TEKSTU:
STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
Referat wygłoszony na XXXVII sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 2015 r.
STOWARZYSZENIE WETERANÓW ARMII POLSKIEJ W AMERYCE
Na licencji: CC BY-SA
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
PORTAL POLONII
internetowa platforma wiedzy o i dla Polonii
W 2023 roku projekt dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
Kwota dotacji: 175 000,00 zł
Kwota całkowita: 191 000,00 zł
Portal Polonii (portalpolonii.pl) łączący w swoich publikacjach rezultaty badań naukowych nad polską diasporą z bieżącymi informacjami o działalności Polonii, jest wielopłaszczyznową platformą wymiany myśli i doświadczeń: środowisk badaczy i organizacji polskich oraz polonijnych poza granicami kraju. Dotychczas te perspektywy, pomimo, że uzupełniają się w sposób naturalny, prezentowane były odrębnie. Za tym idzie nowy sposób prezentacji zagadnień związanych z życiem i aktywnością naszych rodaków, potrzebny w równym stopniu Polonii jak i środowisku akademickiemu.
Polonii – co wiemy z analiz badawczych - brakowało często usystematyzowanej, zobiektywizowanej wiedzy na temat m.in. historycznej perspektywy i zrozumienia kulturowych procesów kształtowania się polskich ośrodków na emigracji. Akademikom starającym się śledzić aktualne doniesienia pochodzące od polskich organizacji w świecie, brakowało dotychczas miejsca, w którym na podstawie metodologicznie uporządkowanych źródeł i poddanych krytycznej analizie treści, można wyznaczać trendy i kierunki badań nad Polonią. Dzięki Portalowi Polonii oba wymienione aspekty spotykają się w jednym, powszechnie dostępnym miejscu, tworząc synkretyczną całość, z perspektywą dalszego rozwoju. Portal dostarcza także – co ważne - wieloaspektowej informacji o Polonii rodakom w kraju, wśród których poczucie wspólnoty ponad granicami jest w ostatnich latach wyraźnie zauważalne.
